Według danych opublikowanych przez Eurostat na koniec maja 2024 r. w UE przebywa 4,3 mln osób, które uciekły z Ukrainy w wyniku rosyjskiej agresji i zostały objęte ochroną tymczasową w UE. Polska zajmuje drugie miejsce pod względem liczby osób przebywających na jej terytorium i korzystających z ochrony czasowej, która wynosi około 953 tys. osób. Status ochrony czasowej przyznawany jest obywatelom Ukrainy na podstawie decyzji wykonawczej Rady UE 2022/382 z dnia 4 marca 2022 r.
Głównym dokumentem regulującym kwestię przyznawania ochrony czasowej jest dyrektywa UE 2001/55/WE w sprawie minimalnych standardów przyznawania ochrony czasowej, która została przyjęta w UE w dniu 20 lipca 2001 roku. Definicja ochrony czasowej została jasno określona w art. 2 lit. a), który brzmi następująco: „”Ochrona czasowa„ oznacza procedurę o wyjątkowym charakterze, mającą na celu zapewnienie, w przypadku masowego lub nieuchronnego masowego napływu wysiedleńców z państw trzecich, którzy nie są w stanie powrócić do kraju pochodzenia, natychmiastowej ochrony czasowej takich osób, w szczególności jeżeli istnieje ryzyko, że system azylowy nie będzie w stanie poradzić sobie z takim napływem bez negatywnych konsekwencji dla jego skutecznego funkcjonowania, interesów danych osób, a także innych osób ubiegających się o ochronę.
Atak Rosji na Ukrainę na pełną skalę w 2022 r. spowodował pierwszy tak masowy napływ przesiedleńców do krajów UE. W związku z tym po raz pierwszy dyrektywa została uruchomiona decyzją Rady UE 2022/382 z 04.03.2022 r. specjalnie dla Ukraińców. Decyzję tę bez wątpienia można nazwać bezprecedensową w historii UE. W następstwie decyzji Rady UE państwa członkowskie UE zostały zmuszone do bardzo szybkiej reakcji i opracowania krajowych przepisów ustawowych i wykonawczych, które byłyby zgodne z ustawodawstwem krajowym i unijnym dotyczącym osób potrzebujących ochrony czasowej i ułatwiłyby szybką reakcję na tak masowy napływ przesiedleńców. Polska, która dzieli 540-kilometrową granicę z Ukrainą, nie była wyjątkiem i była pierwszym krajem, który przyjął Ukraińców na swoim terytorium.
W odpowiedzi na tak trudne wyzwania polski rząd opracował specjalną regulację (specustawę) z dnia 12.03.2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego kraju. W szczególności ustawa ta regulowała zasady organizowania różnego rodzaju pomocy obywatelom Ukrainy, ich zakwaterowania, edukacji, opieki społecznej i medycznej itp. Ponadto, zgodnie z tą ustawą, ochrona tymczasowa obywateli Ukrainy miała wygasnąć 30 czerwca 2024 roku. Jednak w dniu 25 czerwca 2024 r. Rada UE podjęła decyzję o przedłużeniu ochrony tymczasowej do dnia 4 marca 2026 roku. W związku z tym polski rząd opracował również nową ustawę z dnia 15 maja 2024 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego kraju oraz niektórych innych ustaw.
Informacją najbardziej oczekiwaną przez obywateli Ukrainy zgodnie z nowelizacją był okres, na jaki Polska przedłuży ochronę czasową, czyli legalny pobyt Ukraińców w Polsce. Ponadto, najbardziej istotną kwestią są warunki dodatkowego finansowania zakwaterowania i wyżywienia, tzw. program 40+. Po pierwsze: zgodnie z ustawą z dnia 15 maja 2024 r., okres legalnego pobytu w Polsce został przedłużony do 30 września 2025 roku.
Warunki otrzymania dodatkowego dofinansowania w ramach programu 40+ uległy istotnym zmianom. W szczególności dofinansowanie zakwaterowania i wyżywienia dla osób objętych programem 40+ zostało częściowo zniesione.
W poprzedniej wersji ustawy każdy podmiot gospodarczy, w tym osoby fizyczne, otrzymywał zwrot kosztów zakwaterowania osób wymagających ochrony. Głównym warunkiem było zapewnienie zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy posiadającym status PESEL UKR. Od 1 lipca dodatkowe finansowanie zakwaterowania i wyżywienia dla osób potrzebujących ochrony zostało zapewnione na nowych warunkach. Ustawa przewiduje, że rekompensata będzie wypłacana tylko osobom przebywającym w obiektach zbiorowego zakwaterowania dla co najmniej 10 osób w lokalach należących do władz samorządowych lub państwowych.
W związku z tym, zgodnie z nowym prawem, aby uzyskać zwrot kosztów w ramach programu 40+, muszą zostać spełnione następujące warunki:
- Pobyt w miejscach zbiorowego zakwaterowania zapewnianych przez państwo lub władze samorządowe;
- Po upływie 120 dni osoby przebywające w takich miejscach zbiorowego zakwaterowania są zobowiązane do częściowego opłacenia zakwaterowania z własnych środków. Kwota płatności zależy od długości pobytu: od 120 do 180 dni będzie to 50%, ale nie więcej niż 40 zł na osobę dziennie.
- W przypadku pobytów trwających 180 dni lub dłużej, kwota ta będzie wynosić 75%, ale nie więcej niż 60 zł na osobę dziennie.
Istnieje również pewna lista wrażliwych kategorii osób, które są zwolnione z wszelkich opłat w obiektach zbiorowego zamieszkania. Mianowicie:
- Osoby ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności wraz z opiekunami.
- Seniorzy, kobiety powyżej 60 roku życia, mężczyźni powyżej 65 roku życia.
- Kobiety w ciąży oraz osoby wychowujące dziecko do ukończenia przez nie pierwszego roku życia.
- Osoby samotnie wychowujące troje lub więcej dzieci w Polsce, pod warunkiem, że co najmniej jedno z nich nie ukończyło 14. roku życia.
- Małoletni przebywający w pieczy zastępczej lub małoletni niepobierający świadczenia wychowawczego.
- Osoby, które otrzymały zgodę Wojewody na zwolnienie z ponoszenia kosztów zakwaterowania ze względu na trudną sytuację materialną.
Istnieje jednak wyjątek od limitu liczby osób. I tak, zgodnie z ustawą, wojewoda może udzielić pomocy obywatelom Ukrainy wymagającym ochrony w zakresie zakwaterowania i wyżywienia bez zachowania minimalnej liczby osób w placówkach na podstawie umowy z organizacją społeczną, która istnieje co najmniej 24 miesiące i zapewnia zakwaterowanie wyłącznie osobom ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności wraz z opiekunami, a także osobom starszym - kobietom powyżej 60. roku życia i mężczyznom powyżej 65. roku życia.
Zmieniono również szereg innych warunków pobytu Ukraińców w Polsce. W szczególności nowa ustawa znosi szereg świadczeń, które były przyznawane od początku wojny. Omówimy je bardziej szczegółowo w naszych kolejnych artykułach, ponieważ każdy segment wymaga szczegółowej analizy i wyjaśnienia. Jak widać, nie wszystkie zmiany są pozytywne. Nasi rodacy muszą dostosować się do nowych warunków. Nowych wyzwań i problemów również nie ubyło. Najprawdopodobniej ustawodawca stara się przyspieszyć integrację Ukraińców ze społeczeństwem, ułatwić im wczesne wejście na rynek pracy i samodzielnie zaspokajać ich potrzeby, w tym mieszkaniowe, żywnościowe i dodatkowe usługi, które nie są krytyczne dla przetrwania. Jednocześnie osoby, które nie są w stanie same się utrzymać, pracować lub studiować, będą nadal wspierane ze środków publicznych
Valentyna Liva
Absolwentka Wydziału Prawa Donieckiego Uniwersytetu Narodowego im. Vasylіa Stusa.
Wolontariuszka w Stowarzyszeniu Integracja Europa-Wschód m.Kielce
